Bắt đầu từ ngày 15/6/2025, Nghị định 93/2025/NĐ-CP chính thức có hiệu lực, đưa vào hệ thống pháp luật một công cụ kỷ luật chưa từng có trong lĩnh vực xử lý vi phạm hành chính (VPHC): hình thức “bãi nhiệm” đối với cán bộ vi phạm đặc biệt nghiêm trọng. Đây không đơn thuần là một sửa đổi về kỹ thuật lập pháp, mà là lời tuyên bố đanh thép về quyết tâm “làm sạch” đội ngũ cán bộ công quyền – một bước đi chưa từng có tiền lệ kể từ khi Luật Xử lý VPHC ra đời.
 |
| Ảnh minh hoạ |
Bối cảnh ban hành: Tại sao lại là “bãi nhiệm”?
Trong hơn một thập kỷ qua, hệ thống pháp luật về xử lý vi phạm hành chính đã không ngừng được hoàn thiện – từ Luật Xử lý VPHC 2012 đến Nghị định 19/2020/NĐ-CP và hàng loạt thông tư hướng dẫn. Tuy nhiên, một nghịch lý lớn vẫn tồn tại: khi người dân sai, bị xử phạt không chậm trễ; nhưng khi cán bộ sai, thường “chìm xuồng” hoặc chỉ bị kiểm điểm nội bộ.
Tình trạng một bộ phận cán bộ “làm luật”, cố tình bao che cho vi phạm, thậm chí móc nối với đối tượng bị xử lý hành chính để trục lợi cá nhân, không còn là cá biệt. Nhiều vụ việc chỉ bị lộ khi có phản ánh mạnh từ người dân, báo chí hoặc cơ quan thanh tra cấp cao can thiệp. Nhưng hình thức kỷ luật áp dụng thường dừng lại ở mức “khiển trách”, “cảnh cáo” – thiếu sức răn đe, vô hình trung tiếp tay cho sai phạm tiếp diễn.
Nghị định 93/2025/NĐ-CP ra đời trong bối cảnh đó, đã bổ sung hình thức kỷ luật bãi nhiệm vào hệ thống pháp luật hành chính – một hình thức đủ mạnh, đủ nặng và đủ quyết liệt để loại bỏ phần tử hư hỏng khỏi bộ máy công quyền.
Bản chất pháp lý: Bãi nhiệm không phải “cách chức”
Khác với hình thức “cách chức” (áp dụng cho cán bộ trong thời gian đang đảm nhiệm chức vụ), “bãi nhiệm” được áp dụng cho cán bộ được bầu cử hoặc phê chuẩn theo nhiệm kỳ, và có hành vi vi phạm đặc biệt nghiêm trọng. Theo Luật Cán bộ, công chức 2008, bãi nhiệm là việc chấm dứt chức vụ trước thời hạn, nhưng khác hoàn toàn với từ chức – vốn là hành vi tự nguyện.
Tại Điều 29a mới được bổ sung, Nghị định 93/2025/NĐ-CP quy định cụ thể các hành vi có thể dẫn đến bãi nhiệm, bao gồm:
- Giữ lại các vụ việc có dấu hiệu tội phạm để xử lý hành chính – dấu hiệu bao che tội phạm.
- Nhận hối lộ, lợi dụng quyền lực để ép buộc, nhũng nhiễu đối tượng vi phạm.
- Lập biên bản sai đối tượng, sai hành vi, sai thẩm quyền – thao túng hồ sơ để trục lợi hoặc chạy án.
- Không tổ chức cưỡng chế, thi hành quyết định xử phạt – cố tình “để quên” vì có sự can thiệp.
- Vi phạm quy trình, quy định nhưng không chủ động sửa sai – biểu hiện của sự vô trách nhiệm có hệ thống.
Danh mục hành vi nêu trên không phải là liệt kê khô khan, mà là tập hợp những dạng sai phạm điển hình từng gây bức xúc xã hội trong nhiều năm qua. Nay, mỗi hành vi ấy đã có khung chế tài tương ứng – đủ sức “cắt bỏ” cá nhân vi phạm khỏi bộ máy quyền lực.
Tác động thực tiễn: Làm rõ ranh giới quyền lực và pháp luật
Trong hệ thống hành chính, cán bộ thực thi VPHC nắm trong tay quyền lực lớn: từ lập biên bản, ra quyết định xử phạt, cưỡng chế tài sản đến quyết định áp dụng các biện pháp khắc phục hậu quả. Quyền lực ấy nếu không được kiểm soát bằng pháp luật sẽ rất dễ biến tướng thành công cụ mưu lợi cá nhân.
Nghị định 93/2025/NĐ-CP đã định nghĩa lại “giới hạn quyền lực hành chính”, đồng thời xác lập một cơ chế kiểm tra – giám sát chặt chẽ hơn. Cụ thể, kiểm tra đột xuất không còn là biện pháp “bất thường” mà trở thành một phần tất yếu trong công tác giám sát, có thể khởi động từ:
- Phản ánh của người dân, báo chí;
- Phân tích hồ sơ có dấu hiệu bất thường;
- Kiến nghị của tổ chức chính trị - xã hội.
Như vậy, sự sợ hãi của cán bộ không còn đến từ “lãnh đạo” cấp trên, mà đến từ chính nhân dân – đối tượng có thể phản ánh, giám sát, yêu cầu kiểm tra bất cứ lúc nào. Đây là bước tiến về nhận thức pháp quyền: quyền lực không phải là đặc ân, mà là nghĩa vụ phải chịu trách nhiệm.
Từ nghị định đến hiện thực: Thách thức lớn nhất là thực thi
Dù Nghị định 93/2025/NĐ-CP là bước tiến pháp lý quan trọng, nhưng câu hỏi lớn đặt ra là: Liệu có được thực thi nghiêm túc hay không? Ai là người “dám” ký quyết định bãi nhiệm cán bộ vi phạm?
Thực tiễn cho thấy, nhiều vụ việc sai phạm rõ ràng, thậm chí có kết luận thanh tra nhưng vẫn không bị xử lý nghiêm vì “lỗi hệ thống” – nể nang, né tránh, sợ va chạm. Nếu không có cơ chế kiểm tra độc lập, nếu vẫn còn vùng cấm, thì dù luật có nghiêm đến đâu, vẫn có nguy cơ bị “đánh rơi” trong thực tiễn.
Luật đã có, vấn đề còn lại là ý chí và hành động
Nghị định 93/2025/NĐ-CP là tuyên bố chính trị – pháp lý rõ ràng rằng: Không còn chỗ đứng cho cán bộ bao che, dung túng vi phạm trong bộ máy nhà nước. Ai sai – người đó bị loại bỏ. Không có ngoại lệ.
Nhưng để biến nghị định thành hành động, cần đến sự vào cuộc đồng bộ của các cấp chính quyền, các cơ quan kiểm tra, thanh tra và đặc biệt là sự giám sát của báo chí, người dân. Pháp luật đã trao công cụ, vấn đề còn lại là chúng ta có dám cầm lấy và sử dụng hay không.
