Việt Nam có hơn 3.200km đường bờ biển, hàng chục ngàn hecta ruộng muối từ Bắc vào Nam, từ Sa Huỳnh (Quảng Ngãi), Cà Ná (Ninh Thuận), đến Bạc Liêu, Cần Giờ, Vĩnh Châu (Sóc Trăng)... Sản lượng muối hàng năm lên tới hàng trăm ngàn tấn. Ấy vậy mà trong con mắt của nhiều người, nghề muối vẫn là “nghề cực nhọc nghèo nàn”, còn muối – thứ từng được gọi là “vàng trắng” – nay chỉ còn là gia vị rẻ tiền.
Nhưng sự thật đằng sau đó lại đầy mâu thuẫn, và thậm chí mang dáng dấp của một cuộc “vô hiệu hóa có chủ đích” giá trị thực sự của muối tại Việt Nam.
 |
| Ảnh minh họa |
Người làm muối đang chết dần
Tháng 3/2025, chúng tôi có mặt tại Cà Ná – vùng sản xuất muối lớn nhất Việt Nam. Giữa trưa nắng gắt, ông Trần Văn Dũng, một diêm dân hơn 40 năm kinh nghiệm, lặng lẽ xúc từng gàu muối trắng xóa. Khi được hỏi về cuộc sống hiện tại, ông cười buồn:
“Một ký muối bán được 1.500 đồng. Không đủ tiền mua ổ bánh mì. Tụi tui làm vì nghề cha ông để lại chớ biết sao.”
Nhưng điều khiến chúng tôi giật mình là chất lượng muối ông Dũng làm ra – muối biển kết tinh tự nhiên, không hóa chất, không tinh chế – có độ khoáng cao, sạch sẽ, đạt tiêu chuẩn xuất khẩu. Thế nhưng, muối này chủ yếu bán cho thương lái thu gom, sau đó được... tinh luyện lại thành muối công nghiệp, mất hết giá trị sinh học.
Muối tốt bị “dìm giá”, muối tinh chế được quảng bá
Qua các tài liệu của Bộ Nông nghiệp và các báo cáo nội bộ từ Hiệp hội Muối Việt Nam, chúng tôi phát hiện nghịch lý:
-
Muối biển tự nhiên của Việt Nam chứa tới 70–80 khoáng chất vi lượng, nhưng không được cấp phép rộng rãi dưới danh nghĩa “muối ăn”.
-
Trong khi đó, muối tinh luyện – loại muối chỉ còn gần như 100% natri clorua – lại được bày bán tràn lan, đóng gói bắt mắt, gắn mác “tinh khiết”, “chất lượng cao”, và được các tổ chức y tế khuyên dùng.
Chúng tôi thử đem mẫu muối biển thô từ Bạc Liêu và muối tinh luyện công nghiệp ở siêu thị đi kiểm nghiệm độc lập tại TP.HCM. Kết quả đáng lưu tâm:
| Loại muối | Số lượng khoáng chất | Độ dẫn điện (vi mô) | Độ cộng hưởng tần số |
|---|---|---|---|
| Muối biển tự nhiên Bạc Liêu | 78 khoáng | Cao | Cộng hưởng ổn |
| Muối tinh luyện công nghiệp | 1 (Natri Clorua) | Thấp | Không cộng hưởng |
=> Kết luận sơ bộ: muối tinh luyện gần như không còn giá trị sinh học, chỉ là chất mặn hóa học đơn thuần.
Có hay không sự “kiểm soát” thị trường muối?
Một chuyên gia vi sinh học tại Hà Nội (giấu tên) thẳng thắn nhận định:
“Câu chuyện muối giống như đường và sữa. Khi người ta kiểm soát những gì vào miệng bạn hàng ngày, người ta kiểm soát cả sức khỏe và tâm trí bạn.”
Qua quá trình điều tra, chúng tôi nhận thấy có ba biểu hiện bất thường:
-
Luật quản lý muối không phân biệt rõ muối tự nhiên và muối công nghiệp, dẫn đến việc đánh đồng giá trị.
-
Các diêm dân làm ra muối sạch, tốt, nhưng không thể tiếp cận kênh phân phối hiện đại do thiếu tiêu chuẩn kỹ thuật do nhà nước áp đặt – những tiêu chuẩn lại dựa trên công nghệ tinh chế châu Âu.
-
Các chiến dịch “cảnh báo dùng nhiều muối gây hại” luôn nhấn mạnh lượng natri – nhưng lại không đề cập đến loại muối.
Trong dân gian Việt Nam, muối không chỉ là gia vị. Từ Bắc tới Nam, muối được dùng để:
-
Rải trước cửa nhà khi có đám tang – nhằm ngăn năng lượng xấu.
-
Rắc lên giường mới cưới để “giữ lửa” hạnh phúc.
-
Hòa nước tắm để giải hạn, tẩy uế, gột rửa tà khí.
Chúng tôi phỏng vấn một thầy lang ở miền Trung:
“Muối biển phơi sương ba đêm, hòa với nước mưa, có thể dùng để chữa phong thấp, làm sạch âm khí. Đó là phương pháp ông cha truyền lại.”
Tuy nhiên, những tri thức này không được ghi nhận chính thống, thậm chí bị xếp vào “mê tín dị đoan”.
Tương lai nào cho muối Việt Nam?
Việt Nam có tiềm năng trở thành quốc gia xuất khẩu muối tự nhiên hàng đầu Đông Nam Á. Nhưng muốn làm được điều đó, cần:
-
Tái định nghĩa muối – phân biệt rõ giữa muối công nghiệp và muối sống nguyên bản.
-
Đầu tư công nghệ chế biến giữ khoáng chất, không chỉ tập trung vào tinh luyện.
-
Xây dựng hệ thống nhãn dán minh bạch cho người tiêu dùng về thành phần và nguồn gốc muối.
-
Khôi phục tri thức dân gian về muối trong y học cổ truyền và tâm linh học.
Muối không chỉ là thứ mặn. Nó là sự sống. Là ký ức biển cả. Là tần số tinh khiết đầu tiên con người từng hấp thụ.
Việt Nam không thiếu muối – mà đang thiếu một nhận thức đúng đắn về muối. Khi người dân biết chọn muối đúng, khi diêm dân được trả giá xứng đáng, khi muối trở về với đúng giá trị nguyên thủy của nó, đó mới là ngày ngành muối Việt Nam hồi sinh – và cùng lúc đó, sức khỏe dân tộc cũng được chữa lành.
