Trong một tuyên bố được xem là "táo bạo nhưng hợp lý", Thủ tướng Phạm Minh Chính đã đề xuất loại bỏ công chứng khỏi nhiều thủ tục hành chính không còn phù hợp. Động thái này không đơn thuần là cắt giảm một khâu kỹ thuật, mà là cú hích vào cốt lõi của tư duy quản trị nhà nước: chuyển từ “quản lý chặt” sang “quản lý hiệu quả”
 |
| Ảnh minh họa từ AI |
Công chứng – di sản hay lực cản?
Hệ thống công chứng tại Việt Nam ra đời trong bối cảnh xã hội chưa có dữ liệu số, chưa có cơ chế kiểm soát điện tử và người dân vẫn chủ yếu trao đổi bằng giấy tờ viết tay. Trong mô hình này, công chứng đóng vai trò xác nhận sự thật, giúp nhà nước “an tâm” khi người dân giao dịch.
Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, nhiều thủ tục yêu cầu công chứng đã trở nên lỗi thời và tạo gánh nặng không cần thiết. Từ việc mua bán nhà ở xã hội, chuyển nhượng đất nông nghiệp, vay tín chấp, đến khai sinh cho con, hàng loạt thủ tục buộc người dân phải đi công chứng trong khi thông tin có thể được xác minh bằng mã số định danh cá nhân hoặc cơ sở dữ liệu liên thông.
“Tại sao tôi phải đi chứng minh tôi là tôi, trong khi Nhà nước đã cấp cho tôi căn cước và quản lý tôi trong cơ sở dữ liệu quốc gia?”
— Một người dân từng phản ánh tại Hội nghị cải cách hành chính cấp huyện năm 2023.
Tư duy điều hành kiểu mới: Không sợ chịu trách nhiệm
Thủ tướng Phạm Minh Chính là người nổi bật trong nhóm lãnh đạo có tư duy “giảm thủ tục để giảm rủi ro tham nhũng vặt”. Việc dũng cảm đề xuất xóa bỏ công chứng cho thấy ông không sợ xung đột lợi ích từ những nhóm đang hưởng lợi từ cơ chế này. Với ông, thể chế chỉ có giá trị khi nó phục vụ cuộc sống – không phải khi nó duy trì một hệ thống kiểm soát máy móc và đầy cảm tính.
Khái niệm “công chứng điện tử” từng được đề xuất như một giải pháp trung gian. Nhưng theo Thủ tướng, nhiều trường hợp không cần chứng nhận nữa, bởi hệ thống dữ liệu dân cư và tài sản đã có thể xác minh chéo.
Tác động: Không chỉ là hành chính
Nếu đề xuất này được hiện thực hóa, ước tính mỗi năm người dân và doanh nghiệp Việt Nam sẽ tiết kiệm hàng ngàn tỷ đồng từ phí công chứng, chi phí đi lại và thời gian chờ đợi.
Không chỉ vậy, nó tạo ra một cú sốc tích cực cho bộ máy công quyền: buộc các cơ quan phải tin cậy dữ liệu số và phối hợp liên thông, thay vì trông chờ vào “con dấu đỏ” làm phao cứu sinh pháp lý.
Đi xa hơn, nó là tiền đề để thiết kế lại hàng loạt quy trình: từ đăng ký hộ khẩu, vay vốn ngân hàng, đến cấp phép kinh doanh hay lập di chúc. Những quy trình đó có thể được đơn giản hóa chỉ còn… vài cái nhấp chuột.
Liệu có phản ứng ngược?
Chắc chắn có. Nhiều ý kiến sẽ lo ngại rủi ro pháp lý nếu bỏ công chứng, nhất là trong lĩnh vực nhà đất, thừa kế, hợp đồng dân sự. Tuy nhiên, vấn đề không nằm ở việc “có công chứng hay không”, mà là cơ quan nhà nước có sẵn sàng chịu trách nhiệm kiểm tra tính pháp lý hay không.
Với cơ sở dữ liệu dân cư, dữ liệu đất đai và mã số thuế đang ngày càng hoàn thiện, việc “xóa bỏ công chứng” không còn là ảo tưởng. Nó là một tất yếu trong tiến trình cải cách mà Việt Nam buộc phải đi tới nếu không muốn tụt lại phía sau trong thời đại số.
Bỏ công chứng không chỉ là bớt một khâu. Nó là tuyên ngôn cho một nền hành chính lấy công dân làm trung tâm, lấy dữ liệu làm chuẩn và lấy hiệu quả làm thước đo. Nếu thành công, đây sẽ là một trong những di sản cải cách sâu sắc nhất dưới thời Thủ tướng Phạm Minh Chính.
